آیت الله مرتضی بنی فضل در سال 1312 شمسی در تبریز دیده به جهان گشود. پدرش مرحوم حاج سیف علی، از اخیار آن روزگار بود كه خود نیز تدریس می فرمود. ولی از اول تا پایان عمر ملبس به لباس روحانیت نبود. مادر وی نیز از زنان پاكدامن و عاشق اهل بیت بود كه در مجموع، از سواد قرآنی و بخشی از معارف اسلامی بهره مند بود. خانواده آیت آلله بنی فضل، خانواده ای پرهیزگار و دوستدار خاندان پیامبر بوده اند.
دوران تحصیل

تحصیلات خود را از مكتب خانه آغاز كرد و به فراگیری ادبیات فارسی و قرآن پرداخت سپس به حوزه علمیه تبریز رفت و تا شرح لمعه را فراگرفت. سپس در نوزده سالگی به قم آمد تا از محضر استادان حوزه علمیه قم بهره مند شود. دوران تحصیل او همواره با فراز و نشیب های فراوان رو به رو بوده است كه برخی از آنها مربوط به وضعیت سیاسی آن دوران می باشد. خفقان رضا خانی می كوشید تا مردم را از روحانیت جدا سازد و حوزه های علمیه را در نگاه جامعه سركوب و منكوب نماید تا از این راه، نفوذ دولت های استكباری در ایران را هر روز، بیشتر سازد از این رو طلاب آن روزگار محروم و مظلوم بودند.

وی پس از ورود به قم، به تكمیل درس های دروه سطح پرداخت. سپس به درس خارج فقه و اصول بزرگان آن روز رفت و سال ها از محضر آنان بهره مند شد. تحصیلاتش منحصر به فقه و اصول نبود و به علوم عقلی و تفسیر نیز می پرداخت.

او در سالیان تحصیل خود، از تدریس نیز غافل نماند و به درس های اخلاق استادان وارسته و پرهیزگار آن دیار می رفت تا علم خود را به عمل صالح پیوند زند.
استادان و دوستان

ایشان در دوران تحصیل خود از محضر استادان بسیاری بهره برد مقدمات و سطح را تا بخش شرح لمعه نزد آیت الله حاج میرزا جواد سلطان القراء فرا گرفت. با ورود به قم باقی مانده شرح لمعه را نزد آیت الله حاج میرزا باقر مرندی و قوانین را نزد حاج شیخ نصرت بناروانی میانجی و مطول را نزد حاج میرزا حسن محدث سرابی آموخت و برای فراگیری منظومه سبزواری به نزد آیت الله شربیانی رفت. رسائل، مكاسب و كفایه را نیز نزد آیات عظام: مشكینی، سلطانی طباطبائی، مجاهدی و شیخ عبدالجواد اصفهانی فردا گرفت.

با پایان یافتن درس های دروه سطح، مدت دو سال و نیم در درس خارج فقه مرحوم آیت الله العظمی بروجردی شركت كرد حدود پنج سال در درس خارج فقه آیات عظام گلپایگانی و محقق داماد، هفت سال در درس خارج فقه و اصول امام خمینی و یك سال در درس آیت الله حاج شیخ عباسعلی شاهرودی حضور یافت كمتر از یك سال هم به درس تفسیر مرحوم علامه طباطبایی رفت.

درس امام را راه گشا و دارای ظرایف فراوان می دانست و در طول تحصیل از اخلاق و رفتار و سخنان سیاسی و اجتماعی ایشان بهره برد.
فعالیت های علمی و فرهنگی

وی از مردانی است كه در عرصه علم و فرهنگ خدمات شایانی كرده است از نخستین سال های تحصیل، به امر تدریس اشتغال داشته و از این رهگذر، شاگردان فراوانی به عالم تشیع تقدیم كرده است زمانی كه در تبریز به تحصیل می پرداخت، سیوطی را تدریس می كرد و سپس در طی پنج سال، یازده بار معالم الاصول را درس داده؛ به گونه ای كه در هر سال یك دوره آن را به زبان آذری، برای طلاب ترك زبان و یك دوره آن را به زبان فارسی برای دیگر طلاب و یك دوره باقی مانده را در تبریز در ایام تابستان تدریس می فرمود.

سه بار رسائل شیخ انصاری، پنج بار مكاسب محرمه بیع و دو بار خیارات كتاب مكاسب و چندین دوره منظومه سبزواری را آموزش داد و بیش از پانزده سال است كه به تدریس درس خارج می پردازد.
تالیفات

او در طی این سال ها از تألیف كتاب های نیز باز نماند و شرح هایی بر بخش منطق منظومه سبزواری، مكاسب محرمه، بیع و خیارات مكاسب شیخ انصاری و نیز شرح گسترده ای بر كتاب القضاء شرائع نگاشته است.

او همچنین مدارك تحریرالوسیله را تألیف نموده كه بخشی از آن به چاپ رسیده است.

وی، سالیان درازی است كه به تبلیغ و ارشاد مردم، به ویژه جوانان، می پردازد و آنان را با مكتب تشیع و مبانی آن آشنا می كند.
فعالیت های سیاسی

از نخستین سال های نهضت امام خمینی همواره یار و حامی این نهضت عظیم بوده است. او در سال های پیش از انقلاب، رابط امام با برخی از علما و مراجع بوده و نقش بسزایی در تنظیم حركت همه جانبه حوزه علمیه قم بر ضد رژیم پهلوی ایفا كرده است. در آن سال ها ایشان با سخنرانی در مجامع عمومی و خصوصی، ماهیت رژیم شاه را افشا می كرد. این امر باعث شد كه گاه، ساواك او را حاضر و مورد بازجویی و هتاكی قرار دهد.

از فعالیت های مهم وی، عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و شركت در برنامه های مبارزاتی این نهاد است او در بسیاری از جلسات آن مركز شركت و بسیاری از اعلامیه های آن را امضا می كرد.

وی پس از انقلاب شكوهمند اسلامی نیز دست از تلاش سیاسی برنداشت و خدمات بسیاری را در استان آذربایجان شرقی انجام داد. او همواره با اطاعت از امام و دعوت همگان به پیروی مطلق از ولایت فقیه و نیز با حمایت همه جانبه از مقام معظم رهبری، در صحنه حضور داشت ودر دوره اول مجلس خبرگان به نمایندگی از مردم آذربایجان غربی و در دوره دوم به نمایندگی از مردم آذربایجان شرقی انتخاب شد.

منبع: كتاب جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جلد 3، مركز اسناد انقلاب اسلامی، صفحات 80-75